W szkole na języku polskim prędzej czy później zmierzysz się z rozprawką. To w końcu najczęstsza forma wypracowania. Czy wiesz, jak należy ją stworzyć, by dostać wszystkie punkty? W tym artykule omówimy, jak napisać rozprawkę krok po kroku. Liceum, a nawet ostatnie lata podstawówki to dobry czas, by się tym zainteresować.

Jakimi umiejętnościami należy się wykazać w rozprawce

Poloniści wymagają od swoich uczniów napisania naprawdę wielu rozprawek. A to dlatego, że ta forma wypracowania pojawia się zawsze na maturze i prawie zawsze na egzaminie ósmoklasisty. Uczniów jednak pisanie rozprawki krok po kroku często frustruje. Czy słusznie?

Jest powód, dla którego rozprawka rok w rok pojawia się na arkuszach egzaminacyjnych. Nie chodzi nawet o sprawdzenie znajomości lektur i innych dzieł kultury. Większość dorosłych nie pamięta fabuły „Krzyżaków” tak dobrze, jak uczniowie w szkole. Do końca życia korzystamy jednak z umiejętności krytycznego myślenia i argumentowania.

W szkole nie ma oddzielnego przedmiotu, który uczyłby dyskutować i logicznie wyciągać wnioski. Te umiejętności ćwiczy się po trochu na różnych przedmiotach. Na polskim, przyswajasz je, pisząc właśnie rozprawkę. Jeśli więc nauczysz się argumentować w rozprawce, skuteczniej wynegocjujesz kiedyś podwyżkę w pracy.

Dlatego warto pisać rozprawki!

Rozprawka krok po kroku – jakie są jej rodzaje

Nie musisz na szczęście uczyć się różnych wzorów na rozprawkę. Co nie oznacza, że żaden podział nie istnieje. Nauczyciele często mówią, że rozprawka może być „na tak”, „na nie” lub „trochę na tak i trochę na nie”. Co to znaczy?

• Rozprawka z tezą to pierwsza forma, na jaką możesz się zdecydować. Zabierasz w niej jasne stanowisko w danym temacie. Jesteś albo „na tak”, albo „na nie”. Kusi, by dodać „zdecydowanie”, bo w tym przypadku rozprawki nie możesz się wahać. Twoim zadaniem jest użyć argumentów i przykładów, które przekonają czytelnika do Twojej racji. Używasz sformułowań takich jak „Z całą pewnością można stwierdzić, że…”, „Niewątpliwie”, „Jestem przekonany, że...”
• Rozprawka z hipotezą to drugi możliwy typ rozprawki. Piszesz ją, gdy widzisz, że temat jest zawiły i nie da się rozstrzygnąć sprawy jednoznacznie. Trochę jest tak, a trochę jest inaczej. Gdybasz, podajesz argumenty, które dowodzą, że prawda leży gdzieś pośrodku. Decydując się na tę formę, użyjesz takich wyrażeń: „Nie jest jasne, czy…”, „Z jednej strony…”, „Za to z drugiej strony…”.

Teza czy hipoteza – jak podejść do tematu wypracowania

Jaką formę rozprawki lepiej wybrać? Teoretycznie zależy to od pytania. Jeśli masz na nie jednoznaczną odpowiedź, piszesz rozprawkę z tezą. Jeśli nie – z hipotezą. Na pewno interesuje Cię jednak, którą z nich pisze się łatwiej, prawda?

Rozprawka z tezą ma tę zaletę, że trudniej się w niej pogubić. Trzymasz się w końcu jednego stanowiska. Wybierasz argumenty, które wszystkie dowodzą tego samego. Łatwiej wszystko podsumować, bo w zakończeniu tak naprawdę powtarzasz tezę, tylko innymi słowami.

Z drugiej strony rozprawka z hipotezą daje większą dowolność przy wyborze tekstów kultury. Weźmy temat: „Tęsknota – siła niszcząca czy budująca człowieka”. Stawiając hipotezę zamiast tezy, wystarczy, że znajdziesz dzieła, w których pojawia się wątek tęsknoty. Nie muszą wszystkie przedstawiać tego motywu w ten sam sposób. Dwa mogą pokazać, że tęsknota niszczy, a dwa, że buduje. Musisz bardziej przemyśleć zakończenie. Może w nim być teza, ale nie musi, do czego przejdziemy.

Schemat rozprawki

Czy można w ogóle nauczyć się, jak napisać rozprawkę krok po kroku? Przecież pisanie kojarzy się z pracą twórczą, której nie da się włożyć w ramy. Czy nie wystarczyłoby wykazać się kreatywnością?

Na rozprawkę, jak sama nazwa wskazuje, powinniśmy patrzeć jak na małą rozprawę naukową. A ta musi mieć pewną strukturę, a nie być jedynie potokiem myśli autora. Dlatego pisanie rozprawki krok po kroku zgodnie ze schematem ma sens. Jeśli wybierasz się na studia z jakiejś dziedziny nauki, czekają tam na Ciebie jeszcze bardziej schematyczne prace. Warto się wprawić w ten rytm jeszcze w szkole średniej.

Jakie stałe części ma więc rozprawka? Podstawowy podział to ten na wstęp, rozwinięcie i zakończenie. Przyjrzyjmy się dokładnie każdemu z tych elementów.

Rozprawka krok po kroku – wstęp

We wstępie rozprawki ogólnie zarysowujesz temat. Np. „Nieodłącznym elementem ludzkiego życia jest tęsknota”, „Każdy z nas raz na jakiś czas musi się zmierzyć z tęsknotą”, itd. Potem podajesz swoją tezę lub hipotezę. Np. „Uważam, że tęsknota hartuje ducha i jest zdecydowanie siłą budującą człowieka” albo „Nie jestem pewna czy tęsknota buduje, czy wyniszcza człowieka”.

Aby otrzymać punkty za tę część wypracowania, udowodnij, że rozumiesz temat. Gdy piszesz o tęsknocie, nie pisz o samotności. Upewnij się, że Twoja teza lub hipoteza na pewno wybrzmiała we wstępie. Niech to będzie jedno zdanie, które możesz podkreślić ołówkiem. W Twojej pracy liczy się też kompozycja. Początek musi być wyraźnie krótszy niż rozwinięcie i mniej więcej tej samej długości co zakończenie. Niech to będzie jeden akapit.

Na koniec wstępu możesz dodać zdanie takie jak: „Postaram się to udowodnić/Zastanowię się nad tym w moich dalszych rozważaniach”. Nie jest to jednak konieczność. A na wysokim poziomie, np. na maturze rozszerzonej z języka polskiego, takie wstawki nie są nawet mile widziane. Tu w końcu oczekujemy od piszącego nieco większej kreatywności.

Rozprawka krok po kroku – rozwinięcie

Rozwinięcie to najbardziej wymagająca część rozprawki. Z nim uczniowie mają największy problem. Po wstępie należy przejść do argumentacji, którą musisz poprzeć pasującymi przykładami. A to nie lada wyzwanie.

Najczęściej trzeba sformułować minimum trzy argumenty. Na egzaminie ósmoklasisty zazwyczaj musisz odwołać się do wybranej obowiązkowej lektury i innego dowolnego tekstu kultury. Na maturze podstawowej należy wykorzystać załączony fragment tekstu, potem odwołać się do konkretnej obowiązkowej lektury i wybranego tekstu kultury. Najczęściej fragment tekstu pochodzi z lektury, którą trzeba wykorzystać w drugim argumencie.

W przypadku rozprawki z hipotezą do każdego argumentu należy podać kontrargument. Dlatego w sumie będzie ich parzysta liczba. Jak zawsze – jedna myśl to jeden akapit. Każdy argument z przykładem zapisz w oddzielnym bloku tekstu.

Argument i przykład to dwie różne rzeczy

Uczniowie zbyt często mylą argument z przykładem. Argumentem nie jest to, że Wokulski tęsknił za Izabelą. Argument jest bardziej ogólną myślą. Można na przykład powiedzieć, że tęsknota niszczy człowieka, bo sprawia, że podejmuje on nieracjonalne decyzje. To jest ogólnik. Dopiero jako przykład warto podać Wokulskiego, który z tęsknoty do Izabeli próbował nawet odebrać sobie życie.

Jak argumentować, by dostać wszystkie punkty? Logicznie i na temat. Jeśli piszesz rozprawkę z tezą „na tak”, nie możesz nagle podać argumentu na nie. Bardzo ważne są przykłady. Powołując się na tekst kultury, musisz wykazać się jego znajomością. Lepiej opisać ze szczegółami jedną scenę z książki niż ogólnikowo pisać o jej całości. Podaj konkretne nieracjonalne zachowania Wokulskiego, zamiast pisać, że z tęsknoty robił głupie rzeczy.

Czy każdy tekst kultury się nada?

Tekst kultury to naprawdę pojemny termin. Jest nim książka, wiersz i film, ale też obraz czy rzeźba. Możesz powołać się na komiks, a nawet piosenkę dla dzieci. Proste? Nie do końca. Często kojarzymy utwór, ale nie pamiętamy jego tytułu, nie mówiąc o autorze. A takie informacje trzeba w rozprawce zawrzeć. A na maturze rozszerzonej zabłyśniesz, jeśli będziesz w stanie zacytować fragment, np. wiersza z głowy.

Przykład powinniśmy dobierać bardzo ostrożnie. Ma przecież pasować do argumentu. Czy możesz najpierw znaleźć przykład, a dopiero do niego dostosować argument? Oczywiście, wielu uczniów tak robi. Jeśli jednak wymyślanie przykładów sprawia Ci dużą trudność, zdecydowanie warto nad tym popracować. Zacznij od wypisania sobie najważniejszych problemów poruszanych na maturze, takich jak:

• miłość,
• ojczyzna,
• podróż,
• bunt
• władza.

Następnie do każdego motywu odszukaj teksty kultury, w których ten wątek się pojawia. Motyw rodziny występuje np. w „Antygonie” Sofoklesa, „Panu Tadeuszu” Mickiewicza czy „Granicy” Nałkowskiej. Gotowe opracowania motywów znajdziesz w Internecie, ale może warto stworzyć własne?

Zawsze zwróć uwagę na to, jak ma wyglądać rozprawka. Czasem musisz powołać się na tekst literacki, czyli książkę, wiersz, felieton, itd., bo tego wymaga polecenie.

Rozprawka krok po kroku – zakończenie

W zakończeniu powinno znaleźć się podsumowanie i konkluzja. Znów ogólnie nawiązujesz do głównego tematu pracy. Następnie krótko przytaczasz argumenty i stawiasz konkluzję – „Właśnie dlatego uważam, że...”. Oczywiście możesz też zmienić kolejność – zacząć od swojego stanowiska i dopiero potem przypomnieć argumenty.

W przypadku rozprawki z tezą tak naprawdę w zakończeniu powtarzasz wstęp. Możesz go ukwiecić jakimś mądrym cytatem, np. „Świadczą o tym słowa Heraklita – »Droga śruby prosta jest, choć kręta«”, ale nie musisz. W rozprawce z hipotezą na końcu możesz jednak sformułować tezę, jeśli stwierdzasz, że jakieś argumenty przekonują Cię bardziej. Możesz też jeszcze raz podkreślić, że temat jest zawiły i nie można go jednoznacznie rozstrzygnąć. Należy jednak wziąć pod uwagę to i to.

Jak napisać rozprawkę krok po kroku – przykład

Zanim przejdziesz do pisania rozprawki, zrób jej plan. Bez żadnego przygotowania, szybko się pogubisz, stracisz czas i zafundujesz sobie dużo nerwów. Jak może wyglądać taki plan?

Weźmy sobie ten sam temat z tęsknotą. Jest to siła budująca czy niszcząca człowieka? Musimy odwołać się do fragmentu z “Lalki” Bolesława Prusa, całości lektury i wybranego tekstu kultury. Fragment jak i cały temat pojawił się na maturze podstawowej z polskiego w 2018 roku. Sporządźmy przykładowy plan.

1. Na początku decydujemy, że piszemy rozprawkę z tezą.

• Teza: Tęsknota to siła budująca człowieka

2. Potem przechodzimy do wymyślania argumentów i dobierania do nich przykładów.

• Argument 1: Tęsknota buduje człowieka, bo pozwala mu bardziej docenić to, czego z wytęsknieniem pragnie. Przykład: Wokulski po powrocie do kraju z większą werwą zajął się pracą charytatywną, pracą u podstaw. Zechciał służyć Polsce, za którą na obczyźnie tak tęsknił.
• Argument 2: Tęsknota motywuje do działania. Ignacy Rzecki tęsknił za Wokulskim, gdy ten wyjechał walczyć w wojnie rosyjsko-tureckiej. Dla przyjaciela Rzecki zarządzał sklepem, by zachować jego świetność aż do powrotu właściciela.
• Argument 3: Tęsknota buduje, bo jest nierozerwalnie związana z miłością. Przykład: Karusia, bohaterka wiersza Adama Mickiewicza „Romantyczność” tęskni za ukochanym, który zmarł. Dzięki temu „patrzy sercem”, udowadnia, że naprawdę kochała.

3. W zakończeniu wracamy do tezy i krótko przypominamy argumenty.

Pisanie rozprawki krok po kroku nie jest takie trudne

Wiesz już, jak się pisze rozprawkę krok po kroku. Z dobrym planem i znajomością lektur na pewno sobie poradzisz. Ćwicz wymyślanie argumentów, stwórz swoją tabelę motywów i pracuj nad poprawnością językową. Jeśli to wyćwiczysz – nieważne czy masz umysł humanistyczny, czy nie – zaczniesz zdobywać za rozprawki wysokie oceny. Trzymamy za to kciuki.